Đọc báo cũ trên New York Times 2014: Một nền báo chí tự do cho Việt Nam (Nguyễn Công Khế)

LỜI TÒA SOẠN:

Nhân vụ ông Nguyễn Cộng Khế, nguyên Tổng Biên Tập tờ Báo Thanh Niên của CSVN, bị bắt trong vụ án “vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí”, chúng tôi đăng lại bài viết của ông này trên mục ý kiến (OP-ED) của tờ New York Times ngày 19/11/2014 nói về tự do báo chí tại Việt Nam để rộng đường dư luận – HD Press

Ý KIẾN – NGƯỜI ĐÓNG GÓP OP-ED – New York Times

Nguyen Cong Khe

Ngày 19 tháng 11 năm 2014

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, Việt Nam – Chính phủ Việt Nam phải cho phép các phương tiện truyền thông được hoạt động tự do. Điều này rất cần thiết cho quá trình tự do hóa kinh tế và chính trị liên tục của đất nước cũng như những nỗ lực của Đảng Cộng sản nhằm giành lại sự ủng hộ của người dân, điều mà Đảng Cộng sản cần để tồn tại.

Bối cảnh truyền thông của Việt Nam đã thay đổi đáng kể trong 5 năm qua và Đảng Cộng sản đã mất phần lớn quyền kiểm soát đối với ngành này, gây ra những hậu quả tai hại.

Hiện nay có hàng trăm cơ quan truyền thông chính thức, tất cả đều thuộc sở hữu của chính phủ và tất cả đều do Bộ Thông tin và Truyền thông và các cơ quan đối tác địa phương kiểm soát. Tất cả các biên tập viên cấp cao đều được chính phủ và Đảng Cộng sản bổ nhiệm sau khi xem xét kỹ lưỡng.

Việt Nam cũng có một số cơ quan gần như tư nhân sản xuất các chương trình truyền hình, tổ chức các cổng tin tức trực tuyến và xuất bản các phiên bản địa phương của các tạp chí nước ngoài, như Esquire và Cosmopolitan. Nhưng các nhà khai thác tư nhân được yêu cầu phải hợp tác với một thực thể nhà nước, điều đó có nghĩa là họ cũng phải lưu tâm đến việc kiểm duyệt.

Khi chính phủ tiếp tục mở rộng các danh mục tin tức mà họ coi là nhạy cảm – quan hệ với Trung Quốc, tranh chấp đất đai, tình trạng y tế của các lãnh đạo hàng đầu – nhiều công ty truyền thông đang cung cấp những tin tức ngày càng trong sạch. Độc giả, đặc biệt là giới trẻ, đã lũ lượt bỏ rơi chúng vì mong muốn ít bị tuyên truyền hơn. Cả số lượng phát hành và doanh thu quảng cáo của hai tờ nhật báo chính thức nổi tiếng nhất là Tuổi Trẻ và Thanh Niên, đã giảm gần 2/3 kể từ năm 2008, theo các nguồn tin uy tín của các tờ báo này. Các ấn phẩm khác đã trở thành tờ báo lá cải, đăng tải những vụ bê bối giật gân nhằm ngăn chặn tình trạng xuất huyết của độc giả.

Thay vào đó, công chúng Việt Nam đang chuyển sang các nguồn tin tức nước ngoài, những nguồn có thể dễ dàng truy cập trực tuyến. Facebook và mạng xã hội cũng nở rộ: Một số trí thức và cựu đảng viên có blog riêng, trên đó họ công khai chỉ trích chính phủ, thu hút hàng chục nghìn lượt truy cập mỗi ngày. Mặc dù chính phủ đã áp đặt tường lửa Internet nhưng các giải pháp thay thế vẫn được biết đến rộng rãi và sẵn có. Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ sử dụng Internet cao nhất trong số các quốc gia có thu nhập bình quân đầu người tương đương.

Nhưng sự xuất hiện của các nguồn thông tin thay thế tự nó đã là một vấn đề, bởi vì những nguồn này không đáng tin cậy một cách thống nhất. Công chúng, bao gồm cả giới trí thức, ngày càng mất niềm tin vào truyền thông nhà nước và bản thân nhà nước đến mức quá nhanh chóng chấp nhận những lời chỉ trích chính phủ là đúng, ngay cả khi chúng không được chứng minh rõ ràng.

Một loạt sách được xuất bản trong những năm gần đây tuyên bố tiết lộ bí mật của nhà nước về hầu hết mọi vấn đề lớn của đất nước: từ nguồn gốc của Đảng Cộng sản đến trận chiến lịch sử chống Pháp ở Điện Biên Phủ, từ những âm mưu thực sự của Trung Quốc đối với Việt Nam cho đến Đời tư của Hồ Chí Minh. Tác phẩm “Đền Cù” gần đây của Trần Đĩnh đặt câu hỏi về tư cách dân tộc chủ nghĩa của Bác Hồ. Nó cũng tuyên bố rằng ông đã trực tiếp tham gia vào chương trình cưỡng bức cải cách ruộng đất năm 1953-56, khiến hơn 170.000 người thiệt mạng và có thể đã tham dự phiên tòa xét xử một số điền chủ giàu có.

Đảng và chính phủ có xu hướng không (lên tiếng) bác bỏ những cáo buộc này. Thay vào đó, họ khăng khăng duy trì các hình thức kiểm duyệt lỗi thời và quản lý vi mô các vấn đề tầm thường, chẳng hạn như độ sâu của đường cắt trên trang phục của ca sĩ. Điều này phản ánh sự thiếu tự tin của họ và làm suy yếu uy tín của đảng, bao gồm cả các lợi ích quốc gia quan trọng, như chống tham nhũng và kiềm chế tham vọng của Trung Quốc trong khu vực.

Tham nhũng là một vấn đề lớn, góp phần khiến Việt Nam phải gánh khoản nợ công khổng lồ, tỷ lệ nợ xấu cao và doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả. (Nợ công đang nhanh chóng chạm tới mức 65% G.D.P., mức giới hạn do chính phủ đặt ra.) Và đảng, chính phủ và Quốc hội đã tuyên bố rằng chống tham nhũng là ưu tiên hàng đầu. Nhưng sau nhiều năm bị truyền thông kiểm soát, người dân đã trở nên quá cảnh giác với chính quyền để có thể công nhận họ. Khi các quan chức cấp cao và lãnh đạo doanh nghiệp bị bắt vì tội hối lộ, công chúng cho rằng đó là kết quả của việc dàn xếp điểm số giữa các phe phái.

Việc thiếu minh bạch trên các phương tiện truyền thông cũng là một vấn đề trong cuộc đấu tranh của Việt Nam với kẻ thù truyền kiếp hàng thế kỷ của chúng ta là Trung Quốc. Vào tháng 5, chính phủ Trung Quốc đã di chuyển một giàn khoan dầu ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa ở Biển Đông vào trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, phản ứng ban đầu của chính phủ Việt Nam khiến nhiều người trong chúng tôi thấy là mềm yếu: Bộ trưởng Ngoại giao lúc đầu gọi hành động này là “trơ trẽn”, nhưng sau đó người phát ngôn của Bộ chỉ lặp đi lặp lại rằng “Trung Quốc phải rút khỏi vùng lãnh hải không thể tranh cãi của Việt Nam”.

Những tường trình của các phương tiện truyền thông chính thống cũng yên lặng, điều đó có nghĩa là cuộc thảo luận công khai bị chi phối bởi chủ nghĩa dân tộc cực đoan của những người biểu tình chống Trung Quốc và những kiến nghị trực tuyến độc hại của các học giả và cựu quan chức, bao gồm cả đại sứ Việt Nam tại Trung Quốc. Trên các blog lan truyền tin đồn rằng một số thỏa thuận không mong muốn đã đạt được, thường xuyên đề cập đến cuộc họp nổi tiếng ở Thành Đô, một cuộc gặp bí mật vào năm 1990, trong đó Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Trung Quốc được cho là đã thực hiện một hiệp ước bảo vệ lẫn nhau liên quan đến việc thực hiện Việt Nam phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc về kinh tế và chính trị.

Các nguồn thông tin thay thế không phải là liều thuốc giải độc cho sự kiểm soát của nhà nước đối với các phương tiện truyền thông chính thống. Họ được chào đón, nhưng không thể chỉ dựa vào họ. Đặc biệt trong cuộc đấu tranh hiện hữu của Việt Nam chống tham nhũng và Trung Quốc, các phương tiện truyền thông truyền thống của Việt Nam phải được phép tự do phổ biến thông tin kịp thời và khách quan. Việt Nam có nhiều nhà báo giàu kinh nghiệm đã bị kiểm duyệt đe dọa quá lâu và không muốn gì hơn ngoài việc làm đúng công việc của mình.

Hiến pháp đã quy định quyền tự do báo chí đầy đủ; nó phải được thực hiện. Việc mở rộng các phương tiện truyền thông sẽ giúp các nhà lãnh đạo của chúng ta lấy lại niềm tin của người dân, điều mà họ cần nếu họ hy vọng thúc đẩy các mục tiêu chính của Việt Nam. Tự do báo chí là tốt cho đất nước và tốt cho chế độ.

Nguyễn Công Khế, người sáng lập nhật báo Thanh Niên và từng là tổng biên tập của nhật báo này trong 23 năm, là chủ tịch một tập đoàn truyền thông tư nhân vận hành cổng thông tin điện tử www.motthegioi.vn. Bài viết này được Nguyễn Trung Trực dịch từ tiếng Việt.

Một phiên bản của bài viết này được in vào ngày Tháng 11. ngày 20 tháng 1 năm 2014 trên ấn bản quốc tế của Thời báo New York. In lại theo đơn đặt hàng | Bài báo hôm nay | Đăng ký

Theo New York Times ngày 19/11/1014